Khi nói đến “ho”, đa phần chúng ta thường nghĩ ngay đến các bệnh lý đường hô hấp như viêm họng, cảm lạnh, viêm phế quản… Tuy nhiên, có một nguyên nhân ít ai ngờ tới nhưng lại rất phổ biến, gây nên ho dai dẳng không dứt: trào ngược dạ dày – thực quản (GERD).
Trên thực tế, nhiều người đã uống đủ loại thuốc ho, kháng sinh, siro… nhưng cơn ho vẫn kéo dài triền miên – bởi họ đang điều trị sai chỗ. Vậy trào ngược dạ dày có liên quan gì đến cơn ho kéo dài? Cơ chế nào gây ra triệu chứng “ngoài tiêu hóa” này? Bài viết dưới đây PGS.TS.BS. TTUT.Nguyễn Quang Duật – UV Thường vụ BCH Hội Khoa học Tiêu hóa Việt Nam, nguyên Trưởng Khoa Tiêu hóa BVQY 103 – cố vấn chuyên môn của Dược phẩm Tuệ Tĩnh sẽ giúp bạn giải mã chi tiết, từ gốc đến ngọn.
Hiểu đúng về trào ngược dạ dày – thực quản (GERD)
Trào ngược dạ dày – thực quản là tình trạng dịch acid và enzym tiêu hóa từ dạ dày trào ngược lên thực quản. Bình thường, thực quản chỉ là một ống dẫn thức ăn đi xuống, không có khả năng chịu được acid. Vì vậy, khi acid trào ngược xảy ra thường xuyên, nó gây kích thích, viêm loét và nhiều triệu chứng khó chịu.
Dấu hiệu thường gặp:
- Ợ nóng, ợ chua
- Cảm giác rát bỏng sau xương ức
- Đầy bụng, buồn nôn sau ăn
- Và một triệu chứng ít người nghĩ tới: ho dai dẳng, nhất là về đêm
Cơ chế trào ngược gây ho: Không chỉ đơn giản là “nuốt ngược”
Ho do trào ngược dạ dày không phải là chuyện ngẫu nhiên. Đây là biểu hiện rõ ràng của sự giao thoa giữa hai hệ thống: tiêu hóa và hô hấp. Có 3 cơ chế chính lý giải vì sao axit dạ dày lại khiến bạn ho:
Kích thích dây thần kinh phế vị – khởi nguồn của phản xạ ho
Một trong những cơ chế quan trọng nhất là kích thích thần kinh phế vị – dây thần kinh điều khiển cả cơ ho, nuốt, lưỡi gà và thanh quản.
Khi acid trào ngược lên thực quản, dù không chạm đến vùng hầu họng, nó vẫn có thể gây phản xạ ho thông qua việc kích thích dây phế vị. Điều này giải thích tại sao nhiều người không có ợ chua, không đau họng, nhưng lại ho khan kéo dài không rõ nguyên nhân.
Acid trào lên họng – thanh quản gây viêm mạn tính
Nếu acid tiếp tục vượt qua thực quản, nó có thể lên đến họng và thanh quản, gây tình trạng viêm tại đây. Vùng thanh quản rất nhạy cảm với acid – dù chỉ một lượng nhỏ cũng có thể gây:
- Viêm thanh quản mạn tính
- Ngứa rát cổ họng, vướng họng
- Ho kích thích, khàn tiếng
Cơn ho lúc này thường xuất hiện vào ban đêm, khi nằm ngủ, hoặc sau khi ăn no – những thời điểm dễ xảy ra trào ngược.
Hít nhầm vi thể (micro-aspiration) – Acid lọt vào đường thở
Một cơ chế nghiêm trọng hơn, tuy ít gặp hơn nhưng không hiếm: acid dạ dày đi lạc vào khí quản và phổi.
Trong trạng thái nằm, đặc biệt khi van tâm vị bị yếu, dịch dạ dày có thể bị hít nhầm (aspiration) vào khí quản, gây:
- Ho dữ dội về đêm
- Viêm phế quản mạn tính
- Nặng hơn có thể dẫn tới viêm phổi hít, nhất là ở người cao tuổi
Đặc điểm của cơn ho do trào ngược – Nhận diện để tránh nhầm lẫn
Nhiều người bị ho kéo dài hàng tháng, đi khám tai mũi họng, uống kháng sinh không khỏi, nhưng lại không nghĩ đến dạ dày. Vậy làm sao phân biệt?
Những đặc điểm nhận diện:
- Ho không kèm đờm, không sốt, không viêm họng rõ rệt
- Thường xảy ra sau ăn no, khi nằm hoặc cúi người
- Kèm theo ợ chua, rát ngực, buồn nôn nhẹ
- Ho nặng hơn vào ban đêm, gây mất ngủ, mệt mỏi kéo dài
- Không đáp ứng với thuốc ho thông thường
Đặc biệt, nếu bạn khám phổi bình thường, xét nghiệm máu không viêm, nhưng ho không dứt – cần nghĩ ngay đến nguyên nhân trào ngược.
Hướng chẩn đoán: Đừng chỉ nhìn vào phổi
Để xác định trào ngược dạ dày là nguyên nhân gây ho, bác sĩ có thể chỉ định:
- Nội soi dạ dày – thực quản: phát hiện viêm, loét thực quản do acid
- Đo pH thực quản 24 giờ: đo mức độ trào ngược acid (tiêu chuẩn vàng)
- Chẩn đoán loại trừ: loại bỏ các nguyên nhân hô hấp (viêm xoang, hen, lao…)
Trong nhiều trường hợp, chỉ cần điều trị trào ngược dạ dày thì cơn ho sẽ giảm dần và biến mất sau vài tuần.
Cách điều trị ho do trào ngược – Phải trị từ gốc
Nếu xác định cơn ho là do GERD, cách tiếp cận điều trị cần tập trung vào kiểm soát acid dạ dày và giảm trào ngược.
Thay đổi lối sống – yếu tố bắt buộc:
- Ăn nhiều bữa nhỏ, tránh ăn quá no
- Tránh cà phê, rượu, nước có gas, thức ăn chiên xào
- Không nằm ngay sau khi ăn (chờ ít nhất 2–3 giờ)
- Kê cao đầu giường 15–20 cm khi ngủ
- Giảm cân nếu thừa cân, tránh mặc quần áo bó
Thuốc điều trị:
- Thuốc ức chế tiết acid (nhóm PPI như esomeprazole, omeprazole)
- Thuốc bảo vệ niêm mạc (như sucralfate)
- Thuốc điều hòa nhu động dạ dày (prokinetic agents)
- Trong một số trường hợp, phối hợp thuốc giảm ho hoặc giảm viêm thanh quản
Lưu ý: Ho do trào ngược thường giảm sau 2–4 tuần điều trị, nhưng cần duy trì chế độ ăn và thuốc ít nhất 8 tuần để tránh tái phát.
Khi nào cần đến bác sĩ?
Đừng xem thường cơn ho kéo dài. Bạn nên đi khám chuyên khoa nếu:
- Ho trên 3 tuần không khỏi
- Kèm theo ợ nóng, buồn nôn, khàn tiếng
- Có dấu hiệu sụt cân, đau ngực, khó nuốt
- Tiền sử bệnh dạ dày, hoặc từng mắc GERD
- Đừng điều trị triệu chứng, hãy tìm nguyên nhân
Ho là phản xạ bảo vệ của cơ thể, nhưng khi kéo dài không dứt, nó có thể là dấu hiệu của một bệnh lý tiềm ẩn – như trào ngược dạ dày – thực quản. Việc nhận diện sớm và điều trị đúng nguyên nhân không chỉ giúp bạn chấm dứt cơn ho khó chịu, mà còn bảo vệ đường hô hấp và tiêu hóa lâu dài.
Nếu bạn hoặc người thân đang ho kéo dài mà điều trị mãi không khỏi, hãy thử “ngược dòng” tìm hiểu dạ dày – có thể thủ phạm lại chính là acid trào ngược.
IBS Tuệ Tĩnh giúp điều hòa nhu động ruột, giảm co thắt và ổn định hệ thần kinh ruột – yếu tố quan trọng thường bị rối loạn ở người mắc Hội chứng ruột kích thích.
Sản phẩm đặc biệt thích hợp với những người đã sử dụng nhiều phương pháp Tây y nhưng không cải thiện, hoặc thường xuyên bị tái phát triệu chứng sau khi ngưng thuốc.
Với thành phần thảo dược thiên nhiên, IBS Tuệ Tĩnh có thể sử dụng song song với các phương pháp điều trị khác mà không gây tương tác bất lợi, mang lại sự linh hoạt tối ưu trong điều trị.
Liên hệ hotline 1800 2295 hoặc truy cập website để biết thêm thông tin chi tiết!
